KADET PODCHORĄŻY, SZKOŁA PODCHORĄŻYCH REZERWY PIECHOTY W ZAMBROWIE

koszary 1 kompanii szkolnej, jesienią 1933 roku

Młodzi wykształceni mężczyźni, absolwenci szkół średnich oraz wyższych uczelni, wkraczając w pełni dorosłe życie podlegali obowiązkowi powszechnej służby wojskowej. W okresie międzywojennym młodzież wykształcona służbę wojskową odbywała nie wprost w jednostkach liniowych, lecz w specjalnych szkołach przygotowawczych jakimi były Szkoły Podchorążych Rezerwy. W Wojsku Polskim okresu międzywojennego w trwającym procesie reorganizacji szkolnictwa wojskowego rozwinęły się i funkcjonowały SPR najważniejszych broni i służb. W czasach pierwszej poważnej reformy szkolnictwa wojskowego w latach 1927-1928 istniało na terenie kraju szereg SPR Piech - nr 1 w Ostrowi - Komorowie (przy SPP), Nr 4 w Tomaszowie Mazowieckim, Nr 5 w Łobzowie, Nr 6 w Zaleszczykach, Nr 7 w Śremie, Nr 9 w Berezie Kartuskiej, Nr 9A w Łukowie, Nr 10 w Gródku Jagiellońskim.

W latach 1928-1929 w miejsce dotychczasowych szkół utworzono bardzo liczne, numerowane Bataliony Podchorążych Rezerwy oraz kolejne Baony Pchor. Rez. w Cieszynie, Nisku, Rawie Ruskiej, Tomaszowie Lubelskim, Biedrusku i Jarocinie.

Następnie została zorganizowana w lipcu 1929 roku, Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych J. Piłsudskiego z połączenia Baonu Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 4 z Tomaszowa Maz., Baonu Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 6 z Zaleszczyk i Baonu Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 9A z Łukowa. Kolejna reorganizacja szkolnictwa wojskowego przyniosła rozwiązanie szkoły w roku 1935. Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, którą ukończyło 6 239 podchorążych była jedną z najbardziej znanych podchorążówek w kraju. W jej miejsce do roku 1937 funkcjonował Baon Szkolny Podchorążych Rezerwy Piechoty.

Jej komendantami byli:

• ppłk piech. Stanisław Dąbek (1929-1930)
• ppłk dypl. Stefan Kossecki (1930-1931)
• ppłk dypl. Stefan Broniowski (1931)
• ppłk piech. Władysław Muzyka (1931-1935)

Rolą tych szkół było przygotowanie podchorążych rezerwy a następnie przyszłych oficerów rezerwy. Tak jak "SP" - Szkoła Podchorążych (zawodowych) w ciągu przeciętnie trzech lat kształciła zawodowego oficera WP, tak w ciągu roku "SPR" - Szkoła Podchorążych Rezerwy przygotowywała podchorążych rezerwy, którzy odchodząc do cywila, w następnych latach powoływani na ćwiczenia rezerwy mogli uzyskać stopień oficerski - podporucznika rezerwy.

Nim to jednak się stało w ciągu roku trwającej służby rekruci z tzw. "cenzusem naukowym" przechodzili w SPR szkołę rekruta czyli wojskowe wyszkolenie unitarne, po którym uzyskiwali tytuł kadeta - podchorążego (wg Dz. Rozk. 19/28 taki tytuł na czas pobytu w szkole obowiązywał w SPR w latach 1928-1935). Po kursie unitarnym kadeci - podchorążowie rozpoczynali okres służby przepełniony zajęciami teoretycznymi i nauką dowodzenia, gdzie w toku kursu szkolnego w zależności od uzdolnień i postępów, dosługiwali się stopni podoficerskich - kaprali a najlepsi plutonowych. Po trwającym dziewięć miesięcy kursie szkolnym, odbytych manewrach na poligonie i zdaniu wymaganych egzaminów otrzymywali tytuł podchorążego.

Przedwojenna młodzież wzrastająca w duchu patriotycznym do szkół tych garnęła się na ogół bardzo chętnie, dla wielu młodych ludzi służba wojskowa jawiła się jako zaszczyt i wspaniała przygoda życia, choć nie wolna od rozczarowań, które umysłom przywykłym do literackich, filozoficznych, artystycznych, przyrodniczych, ekonomicznych czy inżynierskich rozważań przynosiła nauka ścielenia łóżek w ściśle określony sposób, składanie umundurowania w nieprawdopodobnie wprost nienaganną kostkę, ciągłe utrzymywanie porządku w rejonie zakwaterowania, czy nieustające czyszczenie butów. sporo też wysiłku i nierzadko potu kosztowało przekonanie się do wojskowych autorytetów fachowych, jakimi byli prowadzący szereg zajęć, bardzo wymagający podoficerowie - instruktorzy. Mimo trudów, zmęczenia fizycznego ćwiczeniami wojskowymi i nauką - znajdowano czas na humor i refleksję. Obok żartobliwych wierszy, piosenek czy karykatur, które ułatwiały często walkę z własnymi słabościami podchorążych, spotkamy w podchorążackich wspomnieniach mnóstwo wzmianek o szacunku dla żołnierskiego trudu, o dokonującej się w nim przemianie - przemianie w ludzką jednostkę odmienioną - obowiązkową i odpowiedzialną.

Kadet podchorąży SPR Piechoty w Zambrowie podczas wyjścia z koszar na ćwiczenia polowe występuje w ubiorze polowym - ćwiczebnym. Taki właśnie ubiór podchorążych szkolących się w Zambrowskiej SPR Piech zaobserwowaliśmy na fotografiach pamiątkowych z czasu świetności szkoły w roku 1933.

Podchorąży nosi typowy mundur sukienny szeregowych, na który składa się furażerka wz. 23, kurtka wz. 19/27, spodnie piechoty z owijaczami wz. 23 oraz sznurowane trzewiki juchtowe. Na kołnierzu kurtki zwraca uwagę mosiężna oznaka uczniów szkół podchorążych rezerwy wprowadzona w 1927 roku rozkazem nr 216 Dz. Rozk. 18/27 jako jednolita oznaka szkolna dla uczniów SPR wszystkich broni i służb. Oznaka w myśl rozkazu winna być wykonana z białego metalu, w praktyce stosowano do jej wytwarzania także mosiądz i brąz. Oznakę tworzyły wieniec z gwiazdą z wpisanymi literami SPR. Prawo noszenia oznaki przysługiwało tylko na czas pobytu w szkole, umieszczano ją na kołnierzach kurtek i płaszczy każdego rodzaju ubioru wojskowego. Widoczny na fotografiach uczeń SPR nosi oznakę na kołnierzu kurtki mundurowej umieszczoną na sukiennych łapkach w kolorze munduru z wypustkami w barwach piechoty tj. granatowej i żółtej. Autorowi nie udało się jak dotąd odnaleźć informacji o tego typu oznaczeniu barw w przedwojennym rozkazodawstwie, niemniej odtworzony i pokazany system był w całej pierwszej połowie lat 30-tych dość szeroko stosowany w całym kraju na mundurach używanych do zajęć polowych w SPR nie tylko piechoty, lecz także innych broni i służb w tym np. w SPR Saperów w Modlinie. Warto nadmienić, iż obok łapek z dwubarwnymi wypustkami stosowano także naszycie bezpośrednio na kołnierzach kurtek barw broni w postaci wąskich pionowych lub stylizowanych w tzw "jaskółkę" barwnych sukiennych pasków. Nasz kadet podchorąży dopiero rozpoczyna naukę w SPR o czym świadczą naramienniki, na których nie ma jeszcze wysłużonego stopnia wojskowego. Przed rokiem 1936 biało czerwone obszycie naramienników uczniom SPR jeszcze nie przysługiwało, prawo do ich noszenia przysługiwało dopiero po ukończeniu szkoły i uzyskaniu przez nich tytułu podchorążego.

Na sukiennej furażerce widoczny orzełek metalowy wysokości 45 mm noszony przez uczniów SPR Piechoty w Zambrowie po lewej stronie furażerek.

Kadet podchorąży występuje w ekwipunku polowym, na który składają się pas główny żołnierski z ładownicami wz. 22. Po lewej na pasie bagnet wz. 24 w pochwie malowanej na czarno oraz łopatka piechoty typu rosyjskiego przenoszona w skórzanym futerale pochodzenia austro-węgierskiego. Na plecach tornister typu niemieckiego, brezentowy ze skórzanymi wzmocnieniami i szelkami. W Wojsku Polskim lat dwudziestych oraz trzydziestych obok ekwipunku rodzimej konstrukcji i produkcji stosowano do ćwiczeń znajdujące się w dość znacznych ilościach przedmioty oporządzenia pochodzenia zagranicznego z czasów walk o niepodległość i utrzymanie granic kraju w latach 1918-1921. Do klapy tornistra przytroczony polski aluminiowy kociołek wz. 22, pod klapą złożony w kostkę koc polowy. Ekwipunku dopełnia polski chlebak brezentowy wz. 25 oraz maska przeciwgazowa RSC w metalowej puszce - oba przedmioty noszone zgodnie z regulaminem przez lewe ramię na prawy bok.

Uzbrojenie stanowi polski karabinek wz 1898 systemu Mausera szeroko stosowany w pierwszej połowie lat 30-tych w kompaniach strzeleckich WP oraz szkolnictwie wojskowym.

Składamy podziękowanie Stowarzyszeniu Ułanów Grochowskich im. Józefa Dwernickiego za okazaną pomoc w realizacji sesji zdjęciowej.

Pozował: Konrad Szustek

Zdjęcia: Artur Szczepaniak