BAON STOŁECZNY w 75. ROCZNICĘ POWOŁANIA

11 marca 2011 roku mija dokładnie 75 lat od powołania do życia Baonu Stołecznego. Elitarna, wzorcowa jednostka piechoty garnizonu warszawskiego była jednocześnie oddziałem dobieranym ze wszystkich pułków przedwojennej piechoty Wojska Polskiego, prezentując chwałę oręża Rzeczypospolitej podczas najważniejszych uroczystości państwowych. Oprócz Oddziału Zamkowego Prezydenta R.P., w tym Szwadronu Przybocznego i Kompanii Zamkowej, właśnie Baonowi Stołecznemu przyszło pełnić najbardziej eksponowaną służbę, m.in. na honorowych posterunkach wartowniczych przed Komendą Miasta i przed Grobem Nieznanego Żołnierza.

Zaszczytna służba w Baonie stawiała za wzór najlepszych spośród najlepszych żołnierzy korpusu piechoty. Powinności żołnierza w służbie państwowej miały dawać przykład każdemu obywatelowi. Żołnierze z odległych od stolicy garnizonów wykonywali zadania z wielką czcią, oddaniem i w poczuciu nadzwyczaj ważnego obowiązku.

ROZKAZ MSWojsk L. 1271/tjn., Warszawa, marzec 1936

Zapomniana dziś jednostka przedwojennej Warszawy, jaką był utworzony 11 marca 1936 r. Baon Stołeczny, miała zadanie spełniać większość zadań reprezentacyjnych w garnizonie, przejmując obowiązki warszawskich pułków, zwłaszcza 36 pułku Legii Akademickiej. Batalion, posiadając kadrę stałą, przyjmował co 6 miesięcy wyróżnionych żołnierzy z wybranych jednostek Okręgów Korpusów, tworząc w sumie do wybuchu wojny 7 takich zmian: Legionową, Górską, Podlasko-Poleską, Wołyńsko-Podolską, Wielkopolską, Kujawsko-Pomorską, Krakowsko-Śląską. Ostatniej, wskazanej w rozkazie ósmej zmiany Mazowiecko-Kurpiowskiej, nie udało się zrealizować z oczywistej przyczyny: wybuch wojny sprawił, że żołnierze ze Śląska i Małopolski weszli do walki, stając w obronie stolicy na zachodnim odcinku. Tracąc ponad 50% pierwotnego stanu, Baon Stołeczny pełnił obowiązki jeszcze po kapitulacji i ostatecznie wyszedł z Warszawy jako ostatni regularny oddział Wojska Polskiego w dniu 5 pażdziernika 1939 r.

To bardzo ważne przesłanie o pełnej gotowości bojowej strzelców oddziału reprezentacyjnego szczególnie odnosi się właśnie do Baonu Stołecznego. Bowiem od samego początku istnienia Baon wypełniał postanowienia rozkazu MSWojsk. L.1271, realizując tok służby jednostki piechoty liniowej. W sumie aż w sześciu załącznikach do rozkazu określono wszelkie założenia i wytyczne służby garnizonowej i wyszkolenia. W kwestiach kwatermistrzowskich i gospodarczych Baon podlegał Dowódcy Okręgu Korpusu Nr. 1 (gen. bryg. Mieczysław Trojanowski, Pałac Mostowskich), a w przedmiocie wyszkolenia bojowego i ćwiczeń - Dowódcy warszawskiej 28 DP (gen. bryg. W Bończa-Uzdowski, Cytadela). Przynależność administracyjną w sprawach gospodarczych przekazano ostatecznie 1. Dywizjonowi Artylerii Konnej, stacjonującemu w koszarach na ul. 29 listopada, dokładnie w miejscu, gdzie dziś mieści się 10. Warszawski Pułk Samochodowy im. Stefana Starzyńskiego.

Skład osobowy Baonu określony rozkazem MSWojsk. L. 1271 dotyczył dowództwa, podkwatermistrzostwa z orkiestrą i trzech kompanii strzeleckich. Baon z założenia posiadał kadrę stałą (10 oficerów, 33 podoficerów i 22 elewów) i wymienną (6 oficerów młodszych na stanowiskach dowódców plutonów, 42 podoficerów zawodowych i nadterminowych oraz 445 podoficerów i szeregowych służby czynnej). W sumie w trzech kompaniach miało służyć łącznie 18 drużyn, 9 sekcji granatników, 3 plutony ckm.

W kwestii uzbrojenia oficerowie i podoficerowie (którym przysługiwało) przybywający do Baonu mieli posiadać własną broń palną krótką i szable, natomiast podoficerowie zawodowi, nadterminowi i szeregowcy służby czynnej jedynie pasy z ładownicami i żabkami bagnetów. Cały bowiem stan uzbrojenia (kb, kbk, rkm, granatniki, hełmy typu polskiego i maski pgaz) kompanie otrzymywały na miejscu, w Warszawie. Dywizje, wystawiające kompanie, miały wyposażać każdą w dwa ckm-y, typu posiadanego w danej dywizji, wraz ze sprzętem optycznym jak dla plutonu ckm (w natychmiastowej gotowości do użytku, wyregulowane, odmalowane, z kompletem części i narzędzi).

Umundurowanie, wg. tabel należności mundurowych na czas pokoju, było szczegółowo rozpisane w rozkazie MSWojsk. L.1844 z dn. 27 marca 1929 r. i przewidywało ubiór i ekwipunek polowy na czas letni i zimowy. Niezależnie od przywiezionych z formacji, niektóre przedmioty materiałowe były zagwarantowane na miejscu w garnizonie stołecznym (trzewiki koszarowe, koce, tornistry, pasy i ładownice, kożuchy i oporządzenie wartownicze).

WRĘCZENIE SZTANDARU

Przełomowym momentem w historii Baonu było otrzymanie mundurów najnowszego wzoru 36 i uroczyste wręczenie sztandaru. Dnia 10 listopada 1936, na progu Kościoła Garnizonowego (dziś Katedry Polowej Wojska Polskiego) przy ul. Długiej, dowódca Baonu Stołecznego mjr Julian Głowacki odebrał z rąk gen. dyw. Tadeusza Kasprzyckiego sztandar. Był to dzień, w którym cała II zmiana górska Baonu stanęła po raz pierwszy ze sztandarem i na Placu Zamkowym miała zaszczyt asystować podczas uroczystości przekazania władzy marszałkowskiej gen. broni E. Rydzowi-Śmigłemu. Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył generałowi buławę na dziedzińcu zamkowym. Nazajutrz, podczas wielkiej defilady z okazji Święta Niepodległości, Baon zmiany górskiej maszerował dumnie Alejami Ujazdowskimi. Mało kto dzisiaj wie, że oprócz sztandaru Baon został wyposażony również w piękne płomienie do fanfarówek i fartuchy do werbli. Symbolem jednostki stały się stylizowane inicjały BS noszone na przesówkach naramienników w czasie pełnienia wart i podczas wystąpień w szykach zwartych. Ten sam inicjał, umieszczony na froncie podstawy głowicy sztandaru możemy dziś oglądać na wystawie stałej w Muzeum Wojska Polskiego. Sztandar, ukryty na początku października 1939 r. w kościele św. Krzyża (nad kaplicą Matki Boskiej Częstochowskiej) na Krakowskim Przedmieściu, spłonął podczas Powstania Warszawskiego, a odnaleziona głowica zostala przekazana do muzeum w 1959 r.

SŁUŻBA WARTOWNICZA I WYSZKOLENIE BOJOWE

Jedna z kronik Polskiej Agencji Telegraficznej PAT została w całości poświęcona relacji ze zmiany Warty Głównej przed Komendą Miasta w Warszawie wiosną 1937 r. Jest to bodaj jedyna tak precyzyjna relacja filmowa dokumentująca w całości przedwojenny ceremoniał wojskowy. II zmiana górska Baonu, w której brała udział kompania strzelców podhalańskich (warta nowa) i huculskich (warta stara) występowała wraz z orkiestrą batalionową reprezentowaną przez strzelców orkiestry pułkowej 5 psp z Przemyśla. Film ukazuje również zaszczytną zmianę warty przez jednego wartownika przed Grobem Nieznanego Żołnierza.

Służbę wartowniczą strzelcy BS pełnili także w kilku innych miejscach: przy forcie Służewo, Wojskowym Więzieniu Śledczym nr 1, 1. Pułku Lotniczym na Okęciu i przed gmachem dowództwa DOK I w Pałacu Mostowskich. Łącznie służbę wartowniczą pełniło dziennie 103 strzelców.

Choć musztra i regulamin służby garnizonowej stanowiły podstawę wielu zajęć, Baon przeprowadzał regularne szkolenia bojowe na strzelnicy garnizonowej na Bielanach a także na strzelnicy zmniejszonej 1. Pułku Szwoleżerów na Forcie Siekierki. Dwa razy w roku uczestniczono także w regularnych ćwiczeniach międzydywizyjnyych na poligonie CWPiech. w Rembertowie.

NAJWAŻNIEJSZE UROCZYSTOŚCI

Baon Stołeczny uczestniczył w bardzo wielu najważniejszych uroczystościach państwowych w Warszawie wystawiając perfekcyjnie przygotowaną kompanię piechoty z pocztem sztandarowym i orkiestrą. Brał udział w składzie wielu defilad podczas uroczystości stałych 3 maja, 15 sierpnia i 11 listopada oraz podczas rocznic imienin (19 marca) i śmierci (12 maja) Marszałka Piłsudskiego, imienin Marszałka Śmigłego-Rydza (18 marca), imienin Prezydenta RP Ignacego Mościckiego (1 lutego). Rok 1937 był pamiętny z okazji wielkiej oprawy wizyty Karola II króla Rumunii 26-30 czerwca, a także ogromnej uroczystości przekazania wojsku 130 samolotów przez LOPP w dniu 26 września. Rok 1939 był naznaczony licznymi wizytami dowódców wojskowych - Naczelnych Wodzów Armii Estonii (24 kwietnia) i Litwy (9 maja), szefa sztabu armii brytyjskiej, gen. Ironside (19 lipca).

OBRONA WARSZAWY, wrzesień-październik 1939 r.

Osobną kartę w dziejach Baonu stanowi czas wojny. W obronie Warszawy jednostka nadzwyczaj ofiarnie wypełniała rozkazy dowódców: gen. dyw. Waleriana Czumy i płk dypl. Mariana Porwita bezpośrednio podlegając do 14 września dowódcy pododcinka "Północ" ppłk. dypl. Walerianowi Tewzadze, poźniej zaś dowództwu odcinka "Zachód", ppłk. dypl. Leopoldowi Okulickiemu. Baonem dowodził wybitny oficer, mjr Józef Spychalski, były dowódca 1 komp. poznańskiego 55 pp z Leszna, który objął funkcję 1 maja, w dobie zmian po mobilizacji marcowej (dotychczasowy dowódca, mjr Julian Głowacki, awansowany do stopnia ppłk przejął dowodzenie nad warszawskim 3 Batalionem Pancernym).

Walcząc na zachodnim odcinku Baon zajmował kolejno pozycje na linii Powązkowskiej, na Kole, Forcie Bema, Chrzanowie i Babicach, m. Górce, wreszcie w rejonie m. Blizne i Fortu III Blizne. Baon, dowodzony przez mjr Józefa Spychalskiego, uczestniczył 16 września w zwycięskim przeciwnatarciu na przedpolu Osiedla Babice, współdziałając z III/26 pp mjr Jacka Decowskiego. Dnia 18 września Baon wykonał udany wypad zorganizowany przez płk Porwita po osi Chrzanów-Bronisze-Żbików, zaś od 19 września, po opanowaniu m. Blizne, próbował zdobyć obsadzony przez Niemców Fort III Blizne. Po ofiarnej walce i wielu stratach udało się wyrwać fort z rąk niemieckich dopiero po trzech dniach nocą z 23 na 24 września. Fort Blizne został na krótko ponownie zdobyty 26 września przez 2 bataliony niemieckie i bardzo silną koncentrację ognia artylerii i moździerzy. Odbity w brawurowym kontrataku poprowadzonym przez samego dowódcę mjr Spychalskiego został utrzymany w znacznej części aż do kapitulacji stolicy.

Baon Stołeczny zdążył sformować dwa baony wartownicze o numerach 12 i 14, z czego 4 kompania 12 bwart weszła w skład "Grupy Palmiry" płk Juliana Skokowskiego, broniąc składnicy amunicji w Palmirach: od powołania grupy rozkazem gen. Tadeusza Kutrzeby w dniu 18 września, do nieudanej próby przedarcia się do stolicy 21 września.

Baon formalnie przestał istnieć 29 września, po zdaniu broni i wymarszu do niewoli. Jednak w Warszawie pozostał pluton dowodzony przez oficera mobilizacyjnego baonu kpt. Szczygielskiego, mający zadanie asystowania przy rozmowach kapitulacyjnych prowadzonych w hotelu Bristol. Pluton ten został wywieziony ciężarówkami do niewoli 5 października 1939 i jako ostatni polski oddział, żegnany przez warszawiaków, opuścił stolicę.

Tomasz Sarnecki

Baon Stołeczny, rozk. M.S.Wojsk. Dep. Og. L. dz. 1271/Tjn. Org. z dnia 11. III.1936 r.

Z a ł ą c z n i k Nr. 6.

Zestawienie dywizyj organizujących kolejno Baon Stołeczny, przez kolejność pełnienia służby od 1.IV1936 do 1.IV.1940 r.

1. Od 1.IV.1936 do 1.X.1936:
Baon Stołeczny Legionowy, jednostki DOK II Lublin, III Grodno, IX Brześć
1 DPLeg (Wilno) - 1. (Wilno), 5. (Wilno), 6. (Wilno) ppLeg.
2 DPLeg (Kielce) - 2. (Sandomierz), 3. (Jarosław), 4. (Kielce) ppLeg.
3 DPLeg. (Zamość)- 7. (Chełm), 8. (Lublin), 9. (Zamość) ppLeg.

2. Od 1.X.1936 do 1.IV.1937:
Baon Stołeczny Górski, jednostki DOK V Kraków, VI Lwów, X Przemyśl
21 DPG (Bielsko)- 1. (Nowy Sącz),. 3. (Bielsko) , 4. (Cieszyn) psp
22 DPG (Przemyśl) - 2. (Sanok) , 5. (Przemyśl), 6. (Sambor) psp
11 KDP (Stanisławów) - 48. (Stanisławów), 49. (Kołomyja), 53 (Stryj) pp

3. Od 1.IV.1937 do 1.IX.1937:
Baon Stołeczny Podlasko-Poleski, jednostki DOK IX Brześć
9 DP (Siedlce) - 22. (Siedlce), 34. (Biała Podlaska), 35. (Brześć) pp
20 DP (Baranowicze) - 78. (Baranowicze), 79. (Słonim), 80. (Słonim) pp
30 DP (Kobryń) - 82. (Brześć), 83. (Kobryń), 84. (Pińsk) pp

4. Od 1.IX.1937 do 1.IV.1938:
Baon Stołeczny Wołyńsko-Podolski, jednostki DOK II Lublin
12 DP (Tarnopol) - 51. (Brzeżany), 52. (Złoczów), 54. (Tarnopol) pp
13 DP (Równe) - 43. (Dubno), 44. (Równe), 45. (Równe) pp
27 DP (Kowel) - 23. (Włodzimierz Wołyński), 24. (Łuck), 50. (Kowel) pp

5. Od 1.IV.1938 do 1.X.1938:
Baon Stołeczny Wielkopolski, jednostki DOK VII Poznań
14 DP (Poznań) - 55. (Leszno), 57. (Poznań), 58. (Poznań) pp
17 DP (Gniezno) - 68. (Września), 69. (Gniezno), 70. (Pleszew) pp
25 DP (Kalisz) - 29. (Kalisz), 56. (Krotoszyn), 60. (Ostrów Wlkp.) pp

6. Od 1.X.1938 do 1.IV.1939:
Baon Stołeczny Kujawsko-Pomorski, jednostki DOK VIII Toruń
4 DP (Toruń) - 14. (Włocławek), 63. (Toruń), 67. (Brodnica) pp
15 DP (Bydgoszcz) - 59. (Inowrocław), 61. (Bydgoszcz), 62. (Bydgoszcz) pp
16 DP (Grudziądz) - 64. (Grudziądz), 65. (Starogard), 66. (Chełmno) pp

7. Od 1.IV.1939 do 1.X.1939:
Baon Stołeczny Krakowsko-Śląski, jednostki DOK IV Łódź i V Kraków
6 DP (Kraków) - 12. (Wadowice), 16. (Tarnów), 20. (Kraków) pp
7 DP (Częstochowa) - 25. (Piotrków Tryb.), 27. (Częstochowa), 74. (Lubliniec) pp
23 DP (Katowice) - 11. (Tarnowskie Góry), 73. (Katowice), 75. (Chorzów) pp

8. Od 1.X.1939 do 1.IV.1940:
Baon Stołeczny Mazowiecko-Kurpiowski, jednostki DOK I Warszawa
8 DP (Modlin) - 13. (Pułtusk), 21. (Warszawa), 32. (Modlin) pp
18 DP (Łomża) - 33. (Łomża), 42. (Białystok), 71. (Zambrów) pp
28 DP (Warszawa) - 15. (Dęblin), 36. (Warszawa), 72. (Radom) pp

Głowica sztandaru Baonu Stołecznego, uratowana ze zgliszcz spalonego w Powstaniu Warszawskim kościoła Św. Krzyża w Warszawie; eksponat ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. (fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Moment odegrania hymnu państwowego w chwilę po wręczeniu sztandaru przez ministra MSWojsk. gen. dyw. Tadeusza Kasprzyckiego na ręce dowódcy Górskiego Baonu Stołecznego, mjr. Juliana Głowackiego; stopnie Kościoła Garnizonowego (dziś Katedry Polowej Wojska Polskiego) na ul. Długiej w Warszawie, 10 listopada 1936 r. (fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe)		Wszystkie trzy kompanie BS z pocztem sztandarowym i orkiestrą podczas uroczystości przekazania władzy marszałkowskiej gen. dyw. Śmigłemu-Rydzowi (nominacji na stopień gen. broni, odznaczeniu Orderem Orła Białego i oficjalnemu wręczeniu buławy przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego), Plac Zamkowy w Warszawie, 10 listopada 1936 r. (fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe)
Fotografia pamiątkowa 3 kompanii Górskiego Baonu Stołecznego (II zmiana) z orkiestrą, w chwilę po ostatecznym przeniesieniu kompanii z tymczasowej siedziby w koszarach 1. Pułku Art. Plot. do reszty Baonu w koszarach 1. Dywizjonu Art. Konnej przy ul. 29 listopada 3b; Warszawa, 16 marca 1937 (fot.: ze zbiorów Łukasza Płoszaja)		Zmiana Warty Głównej przed Komendą Miasta w Warszawie, objęcie posterunku warty nowej przez zmianę huculską, wiosna 1937 r. (fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe)
Marsz krokiem defiladowym w szyku ósemkowym trzech kompanii Wielkopolskiego Baonu Stołecznego (V zmiana); Aleje Ujazdowskie w Warszawie, 3 maja 1938 r. (fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe)		Defilada piechoty przed Prezydentem RP Ignacym Mościckim: Wielkopolski Baon Stołeczny (V zmiana) w szyku ósemkowym na baczność podczas rewii wojskowej na Polu Mokotowskim w Warszawie, 3 maja 1938 r. (fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe)